Mỗi năm, khi tháng Ba âm lịch về, một dòng cảm xúc đặc biệt lại trào dâng trong lòng người Việt. Đó là lúc chúng ta hướng về Đất Tổ, về cội nguồn dân tộc với lòng thành kính và biết ơn sâu sắc. Câu ca dao "Dù ai đi ngược về xuôi, nhớ ngày Giỗ Tổ mùng mười tháng ba" đã trở thành lời nhắc nhở thiêng liêng, thấm sâu vào tâm hồn bao thế hệ. Nhưng Giỗ Tổ Hùng Vương thực sự là gì, hành trình từ truyền thuyết đến ngày Quốc lễ ra sao, và ý nghĩa của ngày này trong đời sống hiện đại của chúng ta lớn đến mức nào?
Hiểu về Giỗ Tổ Hùng Vương
Mỗi năm cứ đến ngày mùng 10 tháng 3 âm lịch, cả dân tộc Việt Nam lại cùng nhau hướng về Đất Tổ. Đó là ngày Giỗ Tổ Hùng Vương, một ngày lễ thiêng liêng, in sâu trong tâm khảm mỗi người con đất Việt. Đơn giản mà nói, đây là ngày Quốc giỗ, ngày mà chúng ta cùng nhau tưởng nhớ và tri ân công lao trời biển của các Vua Hùng – những người đã có công dựng nên nhà nước Văn Lang, đặt nền móng đầu tiên cho quốc gia Việt Nam ngày nay.
Ngày Giỗ Tổ không chỉ là một dịp để nghỉ ngơi hay vui chơi. Ý nghĩa cốt lõi của nó nằm ở hai chữ "nguồn cội". Nó nhắc nhở chúng ta về câu tục ngữ quen thuộc "Uống nước nhớ nguồn". Nhớ về Vua Hùng là nhớ về tổ tiên, nhớ về những gian khó buổi đầu khai sơn phá thạch, nhớ về dòng máu Lạc Hồng đang chảy trong huyết quản mỗi người. Ngày này củng cố thêm tình yêu quê hương, đất nước, khơi dậy niềm tự hào dân tộc và tinh thần đại đoàn kết.
Và khi nhắc đến Giỗ Tổ Hùng Vương, không thể không nhắc đến Đền Hùng. Nằm trên núi Nghĩa Lĩnh hùng vĩ thuộc tỉnh Phú Thọ, Đền Hùng chính là trung tâm của ngày lễ trọng đại này. Đây không chỉ là nơi thờ tự các Vua Hùng mà còn là biểu tượng linh thiêng của cội nguồn dân tộc. Hàng triệu người con đất Việt, dù ở đâu, làm gì, cũng đều mong một lần được hành hương về Đất Tổ, thắp nén hương thơm, bày tỏ lòng thành kính trước anh linh các bậc tiền nhân. Đền Hùng chính là trái tim, là điểm hẹn tâm linh của cả dân tộc vào ngày Giỗ Tổ.
Dấu Chân Vua Hùng Qua Thời Gian
Chuyện kể rằng, từ thuở khai thiên lập địa, Lạc Long Quân mình rồng và Âu Cơ mình tiên đã gặp gỡ, kết duyên và sinh ra bọc trăm trứng. Từ bọc trứng ấy nở ra trăm người con, là thủy tổ của dân tộc Việt Nam. Năm mươi người con theo cha xuống biển, năm mươi người con theo mẹ lên non, cùng nhau khai phá, dựng xây đất nước. Người con cả theo mẹ lên Phong Châu (nay là Phú Thọ) được tôn làm Vua Hùng, đặt quốc hiệu là Văn Lang. Cứ thế, 18 đời Vua Hùng nối tiếp nhau gìn giữ non sông, mở mang bờ cõi.
Chính từ huyền thoại thiêng liêng ấy mà tục thờ cúng các Vua Hùng ra đời. Nó không chỉ là sự tưởng nhớ công ơn những người khai sáng đất nước mà còn là sợi dây vô hình kết nối bao thế hệ con cháu Lạc Hồng. Dù đi đâu, về đâu, người Việt vẫn luôn hướng về Đất Tổ, nơi cội nguồn dân tộc. Tấm lòng "Uống nước nhớ nguồn" ấy đã ăn sâu vào tiềm thức, trở thành nét đẹp văn hóa truyền thống được truyền từ đời này sang đời khác.
Qua các triều đại phong kiến Việt Nam, việc thờ cúng Vua Hùng ngày càng được coi trọng và chính thức hóa. Các vua chúa đều nhận thức được ý nghĩa to lớn của việc tôn vinh tổ tiên, xem đó là cách để củng cố khối đại đoàn kết dân tộc và thể hiện tính chính thống của vương triều. Nhiều sắc phong, chiếu chỉ đã được ban ra, quy định rõ ràng về nghi thức tế lễ, địa điểm thờ tự, khẳng định vị trí đặc biệt của các Vua Hùng trong tâm thức dân tộc và hệ thống tín ngưỡng nhà nước.
Ngày 10 tháng 3 âm lịch dần được chọn làm ngày chính giỗ. Có nhiều lý giải về việc chọn ngày này, nhưng quan trọng nhất là nó đã trở thành mốc son lịch sử, là ngày cả nước cùng hướng về nguồn cội. Đến thời hiện đại, ngày Giỗ Tổ Hùng Vương không chỉ dừng lại ở phạm vi tín ngưỡng hay lễ nghi triều đình mà chính thức được công nhận là ngày Quốc lễ của Việt Nam. Đây là sự khẳng định tầm vóc quốc gia của ngày lễ, thể hiện sự trân trọng của Đảng và Nhà nước đối với lịch sử hào hùng và truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc.
Khám Phá Lễ và Hội Đền Hùng
Sau hành trình ngược dòng lịch sử tìm về cội nguồn, giờ là lúc hòa mình vào không khí náo nức, thiêng liêng của Lễ hội Đền Hùng. Đây không chỉ có những nghi thức thành kính hướng về tổ tông, mà còn ngập tràn sắc màu của các hoạt động văn hóa, dân gian truyền thống. Câu ca dao quen thuộc "Dù ai đi ngược về xuôi, Nhớ ngày Giỗ Tổ mùng mười tháng ba" như một lời hiệu triệu, thôi thúc hàng triệu con tim hướng về Đất Tổ. Và khi đặt chân đến đây vào những ngày tháng Ba âm lịch, ta sẽ thấy rõ điều đó qua hai phần chính làm nên linh hồn của lễ hội: Phần Lễ trang nghiêm và Phần Hội tưng bừng. Vậy điều gì khiến cả phần Lễ và phần Hội đều mang những nét độc đáo riêng, níu chân du khách thập phương?
Trọng thể nghi lễ: Hướng về cội nguồn
Khác với không khí tưng bừng, rộn rã của phần hội, phần lễ trong Giỗ Tổ Hùng Vương mang một vẻ trang nghiêm, thành kính đặc biệt. Đây là lúc triệu triệu trái tim con cháu Lạc Hồng cùng hướng về Đất Tổ, thể hiện lòng biết ơn vô bờ bến với công lao dựng nước của các Vua Hùng.
Tâm điểm của phần lễ phải kể đến lễ rước kiệu. Đoàn rước uy nghiêm, với cờ, lọng, bát bửu, và những người tham gia trong trang phục truyền thống, chậm rãi tiến lên các đền. Từng bước chân như nhắc nhở về hành trình lịch sử, về sự tiếp nối từ ngàn xưa. Âm thanh của chiêng trống hòa cùng tiếng tụng niệm tạo nên một không gian thiêng liêng, lay động lòng người.
Nghi thức dâng hương tại Đền Thượng là khoảnh khắc trang trọng nhất. Trước ban thờ uy nghiêm, đoàn đại biểu và người dân lần lượt dâng nén tâm hương, những lễ vật tinh khiết nhất. Không chỉ là hành động vật lý, đây còn là sự gửi gắm tâm tư, lòng tri ân sâu sắc. Mỗi nén hương cháy lên là lời nguyện cầu cho quốc thái dân an, cho sự trường tồn của nòi giống Tiên Rồng.
Bên cạnh rước kiệu và dâng hương chính, còn có các lễ tế, lễ tưởng niệm khác diễn ra tại các đền thờ trong khu di tích. Mỗi nghi thức đều được thực hiện tỉ mỉ, theo đúng truyền thống, thể hiện sự tôn kính tuyệt đối với các bậc tiền nhân.
Tất cả những nghi lễ này không chỉ là hình thức mà còn là sợi dây vô hình kết nối hiện tại với quá khứ hào hùng. Sự trang nghiêm của phần lễ giúp mỗi người con đất Việt cảm nhận rõ hơn nguồn cội, trách nhiệm giữ gìn và phát huy những giá trị mà cha ông đã dày công tạo dựng.
Hội Đền Hùng Sôi động Văn hóa và Trò Chơi
Sau những nghi thức trang nghiêm của Phần Lễ, không khí tại Đền Hùng và vùng phụ cận bỗng chốc chuyển mình, nhường chỗ cho sự tưng bừng, rộn rã của Phần Hội. Đây chính là lúc mọi người được hòa mình vào dòng chảy văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, cùng nhau vui chơi, kết nối.
Các làn điệu cổ truyền như Hát Xoan và Quan Họ vang vọng khắp không gian lễ hội. Những liền anh, liền chị trong trang phục truyền thống cất cao giọng hát, kể chuyện về lịch sử, về tình yêu đôi lứa, làm say đắm lòng người. Ngồi nghe những câu hát ấy, ta như thấy cả hồn cốt của cha ông đang sống dậy.
Không thể thiếu trong Phần Hội là những trò chơi dân gian sôi nổi, thu hút đông đảo người tham gia và cổ vũ. Tiếng trống thúc giục, tiếng reo hò vang dội từ các sân đấu vật, nơi những đô vật mình trần thi tài sức mạnh và mưu trí. Môn kéo co lại mang đến tinh thần đồng đội, sự đoàn kết, khi những sợi dây thừng căng như dây đàn, thể hiện ý chí quyết tâm của các đội. Dưới sông, những chiếc thuyền rồng lướt đi vun vút trong cuộc đua bơi chải, thể hiện sự khéo léo và sức bền của những người con đất Việt.
Bên cạnh đó, Phần Hội còn là nơi trưng bày, giới thiệu những nét văn hóa đặc sắc của vùng đất Tổ và các địa phương khác. Các triển lãm hiện vật lịch sử, văn hóa giúp du khách hiểu thêm về cội nguồn. Những phiên chợ quê bày bán đặc sản địa phương, đồ thủ công mỹ nghệ lại mang đến không khí mua bán tấp nập, nhộn nhịp, là cơ hội để mọi người giao lưu, tìm hiểu về đời sống thường nhật.
Tất cả những hoạt động này hòa quyện lại, tạo nên một bức tranh lễ hội đa sắc màu, vừa giữ gìn nét truyền thống, vừa thể hiện sức sống mãnh liệt của văn hóa dân tộc. Phần Hội không chỉ là vui chơi giải trí mà còn là dịp để mỗi người con đất Việt cảm nhận rõ hơn sự gắn kết cộng đồng, tình yêu quê hương, đất nước.
Hồn Việt Ngàn Năm Tụ Về Đất Tổ
Giỗ Tổ Hùng Vương không chỉ đơn thuần là một ngày nghỉ lễ, mà còn là mạch nguồn thiêng liêng kết nối hàng triệu trái tim con Lạc cháu Hồng trên khắp mọi miền Tổ quốc và cả ở nước ngoài. Ngày này chứa đựng những giá trị văn hóa sâu sắc, là nền tảng vững chắc định hình nên bản sắc và cốt cách của người Việt.
Cái gốc của mọi sự tốt đẹp trong văn hóa Việt Nam chính là lòng biết ơn, hay còn gọi là truyền thống "Uống nước nhớ nguồn". Giỗ Tổ Hùng Vương là minh chứng sống động và hùng hồn nhất cho đạo lý ấy. Đây là dịp để mỗi người con đất Việt, dù ở đâu, làm gì, cũng hướng về cội nguồn, tưởng nhớ công lao trời biển của các Vua Hùng đã có công khai sơn phá thạch, dựng nên non sông gấm vóc tươi đẹp này. Việc hành hương về Đất Tổ, dâng nén hương thơm lên các bậc tiền nhân không chỉ là một nghi lễ, mà còn là sự nhắc nhở thiêng liêng về trách nhiệm của thế hệ hôm nay trong việc gìn giữ, phát huy những giá trị mà cha ông đã dày công tạo dựng. Lòng biết ơn ấy thấm sâu vào cách sống, cách ứng xử, tạo nên nền tảng đạo đức và tinh thần của dân tộc.
Đất nước mình có 54 dân tộc anh em, mỗi vùng miền một phong tục, một nét văn hóa riêng biệt. Thế nhưng, cứ đến ngày Giỗ Tổ, tất cả đều chung một hướng, cùng nhau hành hương về Đền Hùng. Đây là biểu tượng tuyệt vời cho sức mạnh đại đoàn kết dân tộc. Dù là người Kinh hay dân tộc thiểu số, dù sống ở đồng bằng trù phú hay miền núi hiểm trở, hải đảo xa xôi, ai cũng mang trong mình dòng máu Lạc Hồng, cùng nhau tri ân Tổ tiên chung. Sự kiện này như một sợi chỉ vô hình nhưng vô cùng bền chặt, kết nối mọi người lại với nhau, xóa nhòa mọi khác biệt, tạo nên một khối Việt Nam thống nhất, kiên cường.
Tầm vóc của Giỗ Tổ Hùng Vương không chỉ gói gọn trong biên giới quốc gia. Năm 2012, "Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ" đã vinh dự được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc (UNESCO) công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Sự công nhận này không chỉ là niềm tự hào to lớn của dân tộc Việt Nam, mà còn khẳng định giá trị độc đáo, ý nghĩa toàn cầu của tục thờ cúng tổ tiên – một nét đẹp văn hóa đã tồn tại và được trao truyền qua hàng nghìn năm lịch sử. Việc trở thành Di sản UNESCO đưa Giỗ Tổ Hùng Vương vượt ra khỏi phạm vi quốc gia, trở thành tài sản chung của nhân loại, đồng thời nâng cao vị thế văn hóa Việt Nam trên trường quốc tế. Nó cho thấy thế giới trân trọng và công nhận cội nguồn văn hóa đặc sắc của dân tộc Việt.
Nhìn chung, Giỗ Tổ Hùng Vương là biểu tượng sống động của lòng biết ơn sâu sắc, sức mạnh đoàn kết phi thường và niềm tự hào dân tộc mãnh liệt, một di sản văn hóa vô giá được thế giới công nhận và trân trọng.
Giỗ Tổ Hùng Vương Ngày Nay
Chúng ta đã cùng nhau ngược dòng thời gian, tìm về cội nguồn và khám phá những nét đẹp văn hóa, nghi lễ trang nghiêm của ngày Giỗ Tổ. Thế nhưng, Giỗ Tổ Hùng Vương không chỉ neo mình trong quá khứ hay những câu chuyện truyền thuyết. Ngày 10 tháng 3 âm lịch giờ đây đã hòa mình vào nhịp sống hiện đại, trở thành một dấu ấn quan trọng trong đời sống tinh thần và cả pháp lý của mỗi người dân Việt Nam. Ngày này không chỉ là dịp để con cháu Lạc Hồng hướng về Đất Tổ, mà còn gắn liền với những quy định cụ thể, ảnh hưởng trực tiếp đến công việc, học tập và kế hoạch cá nhân của hàng triệu người. Chắc hẳn ai trong chúng ta cũng từng nghe câu ca dao quen thuộc "Dù ai đi ngược về xuôi / Nhớ ngày Giỗ Tổ mùng mười tháng ba". Vậy, ngày Giỗ Tổ thiêng liêng ấy đang được chúng ta đón nhận, thực hành và gìn giữ ra sao giữa dòng chảy cuộc sống hiện đại đầy biến động này?
Nghỉ Lễ Giỗ Tổ Theo Quy Định
Giỗ Tổ Hùng Vương không chỉ là ngày để con cháu hướng về cội nguồn mà còn là một ngày lễ quan trọng được pháp luật công nhận. Theo quy định của Bộ luật Lao động, ngày Giỗ Tổ Hùng Vương mùng 10 tháng 3 âm lịch hàng năm là một trong những ngày nghỉ lễ chính thức của người lao động.
Vào ngày này, người lao động được nghỉ làm và hưởng nguyên lương. Đây là quyền lợi chính đáng được pháp luật bảo vệ, giúp mọi người có thời gian tưởng nhớ công ơn các Vua Hùng và sum vầy bên gia đình.
À mà có một điểm cần lưu ý nè! Nếu ngày Giỗ Tổ Hùng Vương trùng vào ngày nghỉ hàng tuần (thường là thứ Bảy hoặc Chủ Nhật), người lao động sẽ được nghỉ bù vào ngày làm việc kế tiếp. Tức là, bạn sẽ có thêm một ngày nghỉ nữa đấy!
Quy định này áp dụng cho hầu hết người lao động làm việc theo hợp đồng. Đối với cán bộ, công chức, viên chức hay học sinh, sinh viên, lịch nghỉ cũng thường được sắp xếp theo ngày lễ chung này, đảm bảo mọi người đều có cơ hội tưởng nhớ Vua Hùng.
Vậy nếu lỡ phải đi làm vào đúng ngày Giỗ Tổ thì sao? Đừng lo, quyền lợi của bạn vẫn được đảm bảo nhé. Theo luật, người lao động làm việc vào ngày lễ, tết như Giỗ Tổ Hùng Vương sẽ được trả lương ít nhất bằng 300% tiền lương ngày làm việc bình thường. Chưa kể nếu làm thêm giờ vào ban đêm của ngày lễ này thì mức lương còn cao hơn nữa cơ!
Việc pháp luật quy định rõ ràng về ngày nghỉ Giỗ Tổ Hùng Vương thể hiện sự coi trọng của Nhà nước đối với giá trị văn hóa, lịch sử của dân tộc, đồng thời đảm bảo quyền lợi chính đáng cho người lao động.
Đi Đền Hùng Cần Biết Gì
Hành trình về Đất Tổ là dịp để mỗi người con đất Việt thể hiện lòng thành kính, hướng về cội nguồn. Để chuyến đi được trọn vẹn và ý nghĩa, chuẩn bị kỹ lưỡng một chút sẽ giúp bạn có trải nghiệm tốt nhất.
Đầu tiên là chuyện đi lại. Khu di tích lịch sử Đền Hùng nằm ở tỉnh Phú Thọ, cách Hà Nội khoảng 80-90km. Bạn có thể chọn nhiều cách di chuyển khác nhau. Đi ô tô riêng hoặc thuê xe là tiện nhất, chủ động thời gian. Nếu đi xe khách, bạn bắt xe đi Việt Trì (Phú Thọ), rồi từ bến xe Việt Trì đi taxi hoặc xe ôm khoảng 10km nữa là tới Đền Hùng. Tàu hỏa cũng là một lựa chọn, xuống ga Việt Trì rồi di chuyển tiếp. Đặc biệt vào dịp Giỗ Tổ, lượng người đổ về rất đông, nên cân nhắc phương tiện và thời gian khởi hành để tránh tắc đường.
Khi đã đến nơi, khu di tích Đền Hùng rộng lớn lắm, có nhiều điểm tham quan quan trọng. Hành trình hành hương truyền thống thường bắt đầu từ chân núi Nghĩa Lĩnh, đi qua Đền Hạ (nơi mẹ Âu Cơ sinh bọc trăm trứng), Chùa Thiên Quang, Đền Trung (nơi các Vua Hùng cùng Lạc hầu, Lạc tướng bàn việc nước), lên tới đỉnh núi là Đền Thượng (nơi Vua Hùng dâng lễ tạ ơn trời đất). Gần đó còn có Lăng Hùng Vương và Giếng Ngọc (tương truyền là nơi công chúa Mỵ Nương soi gương). Mỗi điểm đều mang một câu chuyện, một ý nghĩa lịch sử riêng, nên dành thời gian tìm hiểu một chút trước khi đi sẽ giúp bạn cảm nhận sâu sắc hơn.
Để chuyến hành hương diễn ra trang nghiêm và thuận lợi, có vài điều nhỏ nhưng quan trọng bạn nên lưu ý. Trang phục là điều cần đặt lên hàng đầu. Hãy chọn quần áo lịch sự, kín đáo, tránh mặc váy hoặc quần quá ngắn, áo hở vai khi vào khu vực đền, chùa. Đi bộ lên các đền trên núi khá nhiều, nên một đôi giày thoải mái, đế thấp sẽ là bạn đồng hành lý tưởng.
Khi ở trong khu di tích, đặc biệt là tại các đền thờ, hãy giữ thái độ tôn kính. Nói khẽ, đi nhẹ, không chen lấn xô đẩy. Tuyệt đối không xả rác bừa bãi, giữ gìn vệ sinh chung cho cảnh quan linh thiêng. Khi dâng hương, chỉ nên thắp số lượng hương vừa đủ, tránh gây khói bụi ảnh hưởng đến người khác và di tích. Chụp ảnh thì được, nhưng tránh chụp ảnh ở những nơi có biển cấm hoặc khi đang diễn ra các nghi lễ quan trọng.
Vào những ngày cao điểm như mùng 10 tháng 3 âm lịch, lượng khách rất đông. Bạn nên chuẩn bị tâm lý cho việc chờ đợi, xếp hàng. Mang theo nước uống, đồ ăn nhẹ và các vật dụng cá nhân cần thiết. Quan trọng nhất là giữ gìn tư trang cẩn thận, đề phòng kẻ gian lợi dụng đám đông.
Một chuyến đi về Đất Tổ không chỉ là tham quan, mà còn là dịp để kết nối với cội nguồn, hiểu thêm về lịch sử và văn hóa dân tộc. Chuẩn bị chu đáo, đi với lòng thành kính, chắc chắn bạn sẽ có một trải nghiệm đáng nhớ.